Forum

Serbest meslek defteri işyerinde olmazsa
Bumin Doğrusöz

Vergi Usul Kanunu'nun 353. maddesinin 4 numaralı bendinde, “Günlük kasa defteri, günlük
perakende satış ve hasılat defteri, serbest meslek kazanç defteri ile Maliye Bakanlığı'nca
tutulma ve günü gününe kayıt edilme mecburiyeti getirilen defterlerin; işyerinde
bulundurulmaması, bu defterlere yazılması gereken işlemlerin günü gününe deftere kayıt
edilememesi veya yoklama ve incelemeye yetkili olanlara istendiğinde ibraz edilmemesi”
hallerinde her tespit için özel usulsüzlük cezası kesilmesi öngörülmüştür. Ancak bu bent,
4108 sayılı Kanunun 8. maddesi ile 2.6.1995 tarihinden geçerli olmak üzere değiştirilmiş ve
bentteki “serbest meslek kazanç defteri” ibaresi metinden çıkartılmıştır.

Bu tarihten sonra bu bende göre ceza uygulaması ancak,

- Günlük kasa defterinin,
- Günlük perakende satış ve hasılat defterinin,
- Maliye Bakanlığı'nca tutulma ve günü gününe kayıt edilme mecburiyeti getirilen defterlerin,
günü gününe tutulmaması veya istendiğinde ibraz edilmemesi halinde kesilebilir hale
gelmiştir.

Ceza uygulamasının koşulları

Bu defterlerden ilk ikisi, bir başka deyişle günlük kasa defteri ile günlük perakende satış ve
hasılat defteri kaldırıldığından, bu defterlerle ilgili olarak bu cezanın uygulanma olanağı
yoktur. Olmayan defteri bulundurmama suçunun cezası nasıl oluyor derseniz, bu soruyu bana
değil, yıllardır özenle bu düzenlemeyi kaldırmayı yasa tasarılarına koymayanlara sormanız
gerekir?

Üçüncü öngörülen durum olarak, günü gününe kayıt zorunluluğunun ve/veya ibraz etme
yükümlülüğünün ihlali nedeni ile cezanın tatbik edilebilmesi, aradaki bağlacın “ve” şeklinde
belirlenmiş olması dolayısıyla, hem defterin tutulma zorunluluğunun Maliye Bakanlığı'nca
getirilmiş olması ve hem de günü gününe kayıt edilme mecburiyeti öngörülmüş bir defter
olması gerekmektedir. Burada düzenlenen suçun oluşabilmesi söz konusu iki şartın birlikte
tahakkuku koşuluna bağlanmıştır.

Serbest meslek kazanç defteri ise, gerek tutulma zorunluluğu, gerek günü gününe kayıt
zorunluluğu açısından, Maliye Bakanlığınca ihdas olunan bir defter değildir ve bu
zorunluluklar doğrudan yasadan kaynaklanmaktadır.

Yasal düzenleme bu şekilde olmakla birlikte, bugüne kadar, yoklamalarda serbest meslek
kazanç defterini ibraz etmeyen pek çok serbest meslek erbabına ceza kesildiği görüşmektedir.
Doktrinde de, maalesef pek çok yazar, 4108 sayılı Kanunla yapılan değişiklik sonucu oluşan
metin açık olmasına rağmen, ya bu konuda tereddüt oluştuğunu yazmakta, ya da Maliye
Bakanlığınca tutulma zorunluluğu getirilen ve günü gününe tutulması zorunlu defter için
öngörülen cezanın, yasa gereği tutulması zorunlu defterler için de evveliyetle uygulanacağını
yazarak, konuyu karmaşık hale getirmektedir. Oysa lafzın açık olduğu yerde, yorum
yapılamayacağı gibi, yorum yoluyla ceza da ihdas edilemez.

Gelir İdaresi'nin görüşü
Oysa Gelir İdaresi Başkanlığı, Samsun Vergi Dairesi Başkanlığı'na göndermiş olduğu
17.03.2006 tarihi ve B.07.1.GİB.0.30/3025-353-746/018894 sayılı yazısında da, idari
görüşünü yukarıdaki görüşlerimiz paralelinde açıklamıştır. Gelir İdaresi Başkanlığının,
aslında bir Sirküler veya İç Genelge konusu yapması gereken bu yazısında özetle şöyle
denilmektedir:

“İşyerinde bulundurulmaması ve günü gününe kayıt edilmemesi halinde özel usulsüzlük
cezası kesilecek defterler, Maliye Bakanlığınca kendisine verilen yetkiye dayanılarak ihdas
edilip tutulma ve günü gününe kayıt edilme zorunluluğu getirilenlerdir. Ancak Serbest Meslek
Kazanç Defteri, kayıtların günü gününe yapılması zorunlu olan bir defter olmakla birilikte
Maliye Bakanlığı'nın yetkisine dayanılarak ihdas edilmiş bir defter değildir.

Serbest Meslek Kazanç Defterini işyerinde bulundurma zorunluluğu bulunmamaktadır.
Ancak, mükelleflere Serbest Meslek Kazanç Defterinin ibrazı için münasip bir mühlet
verilecek ve bu süre içerisinde ibraz görevini yerine getirmeyen mükellefler adına mükerrer
355’nci madde uyarınca özel usulsüzlük cezası kesilecektir. Ayrıca Serbest Meslek Kazanç
Defterinin günü gününe tutulmadığının, kayıt nizamına uyulmadığının tespiti halinde aynı
kanunun 352’nci maddesinin birinci derece usulsüzlük ilgili 6 numaralı bendi uyarıca birinci
derece usulsüzlük cezası kesilmesi gerekmektedir.”
Uygulamada sıkça tereddüt yaşanan bu konunun, bir iç genelge veya bir sirkülerle
açıklanması, pek çok hatalı uygulamayı ve ihtilafı ortadan kaldıracaktır.