Forum

Fazla Mesai ve Ücreti, en çok bilinen konulardan birisi olmasına rağmen, en çok hata yapılan konularında başında gelir. Aslında hata yapmamak için, 4857 sayılı iş kanununun 41, 46 ve 47.maddeleri ile bu kanuna ilişkin çıkarılan Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yönetmeliğine bakmak ve iyi yorumlamak yeterlidir.

İşçiden yazılı onay alınması:

İşveren diyor ki; İşçiye fazla mesaiye kal dedim kalmıyor, diğer işçilere kötü örnek oluyor. Ne yaptırım uygulayabilirim. Peki, İşe girerken fazla mesai yapmayı taahhüt etti mi? Cevap hayır. Daha sonra elinden fazla mesai yapmayı kabul ediyorum diye bir yazı aldın mı? Yine hayır. O zaman hiçbir yaptırım uygulayamazsın.

İşçiye Fazla Mesai Yaptırabilmek İçin; İşe giren her işçinin iş akdine, “İşverenin talep ettiği tarihlerde ve saatler de İş kanununa uygun olarak fazla çalışma yapmayı kabul ve taahhüt ediyorum” ibaresinin veya benzeri bir ibarenin yazılması gerekiyor. Ancak bu da yeterli değil, Çünkü konu ile ilgili yönetmelikte bu onayın yazılı olarak her yılbaşında tekrar alınması ve özlük dosyasında saklanması gerektiği yazıyor.

Fazla çalışmada üst sınır:

Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır ve fazla çalışma bir işçi için bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Kanunda 270 saati aşan fazla mesai yapılması durumunda cezasının ne olacağı yazılmadığı için bu konu hep tartışıla gelmiştir. Bu üst sınırın amacı sadece işçiyi korumaktır. İşçi fazla mesai yapmayı kabul ediyorum dese dahi 270 saatten fazla çalışmaya zorlanamaz. Bence, İşçinin isteği ile bu saatin üzerinde çalışma yapılmış olması durumunda ve işverenin bu sürelere isabet eden ücreti de ödemiş olması durumunda işverene hiçbir cezai yaptırım uygulanamaz. Ancak, yine de çok uç bir örnek verecek olursak işçi gelecekte bir hastalık veya sakatlığa yakalanırsa ve bunun sebebinin üst sınırın üzerinde fazla mesai olduğunu ileri sürerse işverenin başı ağrıyabilir.

Fazla çalışmada diğer kısıtlamalar:

Günlük 11 saati aşan çalışma ve gece işlerinde fazla mesai yaptırılamaz. Sağlık kuralları bakımından 7,5 saat ve daha az süreli çalışılması gereken işlerde, Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer altı ve su altında yapılanlarında fazla mesai yaptırılamaz. 18 yaşından küçüklere, Hekim raporu bulunanlara, gebe, yeni doğum yapmış, emziren ve kısmi süreli sözleşme ile çalışan işçilere fazla mesai yaptırılamaz.

Fazla çalışma ile fazla sürelerle çalışmanın farkı:

Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır. Haftalık çalışma saatinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, sözleşmeyi aşan ancak 45 saati aşmayan çalışmalar fazla sürelerle çalışmadır. Fazla çalışma ücreti= normal saat ücreti x 1.5 dur. Fazla sürelerle çalışma ücreti x 1,25 dir (uygulamada çok sık olmadığı için fazla sürelerle çalışma konusu üzerinde durmayacağım).

Serbest Zaman:

Fazla çalışma yapan işçi isterse yazılı olarak işverene başvurarak fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman talep edebilir. İşveren de uygun görürse 6 ay zarfında işverenin uygun gördüğü tarihten itibaren her bir saat fazla çalışma karşılığını 1 saat 30 dakika, fazla sürelerle çalışma karşılığını da 1 saat 15 dakika, serbest zaman olarak kullanabilir.

Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması:

Haftalık 45 saat çalışan işçi hafta tatili ücretini bir iş karşılığı olmaksızın hak etmiş sayılır (hafta tatili 4857 sayılı kanunda herhangi bir gün olarak belirtilmemiş en az 24 saatlik kesintisiz dinlenme olarak tanımlanmıştır).

45 saat/6 gün=7.5 saat, hafta tatili de 7,5 saat olarak varsayıldığında, aylık ücret 30 x 7,5 =225 saat karşılığı alınmaktadır. Fazla çalışma ücreti=Brüt aylık ücret/225 saat*1.5 dur.

Akşam çalışılması ile hafta tatilinde çalışılması arasında hiçbir fark yoktur. Her ikisi de 45 saati aşan çalışmalar olup, normal çalışma ücretinin 1,5 katıdır.


Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışma:

Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim günü Ulusal bayram günüdür ve 28 Ekim saat 13.00 den sonra (1.5 gün) Ulusal Bayram tatilidir. 23 Nisan (1 gün), 19 Mayıs (1 gün), 30 Ağustos (1 gün), Ramazan Bayramı (3,5 gün) Kurban Bayramı (4,5 gün) ve Yılbaşı (1 gün) ise Genel Tatil günleridir.

En çok hata yapılan ve tartışılan konulardan biride bu günlerde çalışılması halinde ücretin ne olacağıdır. Genelde yapılan hata bu tatil günlerinde yapılan çalışmaya ödenen ücretlerin 2-3 katı gibi fazla mesai uygulamasıdır. Ulusal Bayram ve Genel Tatil günlerine ait ücretler aynı hafta tatilinde olduğu gibi bir iş karşılığı olmaksızın işçiye ödenir. Eğer işçi bu günlerde çalışırsa çalışmadan hak kazandığı ücretine ilave olarak her çalıştığı saat için normal çalışma ücreti x 1 katını alır. Eğer bu tatilin olduğu hafta da 45 saatlik çalışma süresini doldurmuş ise çalışmadan hak kazandığı ücretine ilave olarak her çalıştığı saat için normal çalışma ücreti x 1,5 katını alır. Bu da normal mesai ücreti veya hafta tatili ücreti ile aynı tutara gelir.

Bu konuda unutulmaması gereken 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri Hakkında Kanuna göre Özel işyerlerinin 29 Ekim de çalışmasının yasak olduğudur.


Genişletilmiş Örnek:

Asgari ücretli çalışan bir işçinin 30 gün çalışılan bir ayda fazla mesai ücretini hesaplayalım. Bu ay içinde 1 gün 19 mayıs, 4 gün kurban bayramı (arife pazar günü, 4 gün hafta tatili ve 21 iş günü olduğunu varsayalım.

Bu işçi hiç fazla mesai yapmadıysa Brüt asgari ücret olan 585,00-YTL sı alacaktır.

Hafta içi iki saat fazla mesai yaptı ise 585,00/225*1,5*2 saat= 7,80-YTL

Hafta tatilinde iki saat fazla mesai yaptı ise 585,00/225*1,5*2 saat= 7,80-YTL

19 Mayısta iki saat fazla mesai yaptı ise 585,00/225*1,5*2 saat= 7,80-YTL (haftalık 45 saati doldurduğundan)

Kurban Bayramında iki saat fazla mesai yaptı ise 585,00/225*1*2 saat= 5,20-YTL (haftalık 45 saati doldurmadığından) Aldığı 585,00-YTL nin üzerine ilave olarak verilmesi gerekir.


Diğer Hususlar;

Kıdem ve İhbar Tazminatının hesabında, bir iş karşılığı olarak verilen bu ücretlerin dikkate alınmayacağı ise katidir. Fazla mesai ücreti normal ücretin tabi olduğu bütün kesintilere tabidir. Yani bu ücretlerden, SSK pirimi, İşsizlik sigortası pirimi, Gelir Vergisi kesintisi ve Damga vergisi kesintisi yapılarak geriye kalan tutar işçiye ödenir. Son olarak da Fazla çalışmanın işçinin de imzasının alınarak ve özlük dosyasında saklanarak belgelenmesi gerektiğini ve ücret bordrolarında fazla mesai ücretinin ayrıca gösterilmesi gerektiğini önemle hatırlatmak istiyorum.


SMMM ÖNDER ÖZSOY
Görelim Mevla Neyler Eylerse Güzel Eyler.

info@onderozsoy.com

Prof. Dr. Müjdat ŞAKAR
İİBF, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi

FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA ÇALIŞMA SORUNLARI

Tarih: 04.01.2007

I- GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu fazla çalışmanın tanımını ve sonuçlarını önemli ölçüde ve işçi aleyhine olarak değiştirmiştir. Eski İş Kanunu döneminde günlük çalışma süresini aşan çalışmalar “fazla çalışma” sayılıp en az % 50 zamlı saat ücretiyle karşılanırken, yeni İş Kanunu, haftalık kanuni çalışma süresini aşan çalışmaları fazla çalışma saymış, üstelik bunun karşılığında para yerine “serbest zaman” vererek ödeşmeyi de mümkün kılmıştır. Öte yandan “fazla sürelerle çalışma” denilen “fazla çalışma”dan farklı yeni bir kavram getirilip, % 25 zamlı ücret veya serbest zamanla ödemeyi öngörmüştür. Tüm bu düzenlemeler, işçinin fazla çalışarak evine götüreceği bir dilim fazla ekmeğe göz diken düzenlemelerdir.

Yeni İş Kanunu böyle düzenlemeler getirince, işveren kesimi Toplu İş Sözleşmesi hükümleriyle getirilmiş fazla çalışma düzenlemelerini bile, yeni Kanun’a aykırı olduğu gerekçesiyle ortadan kaldırmaya teşebbüs etmiştir. Yargıtay Kararı’nda ifade edildiği gibi, “Davacı işveren sendikası, yürürlükte bulunan 01.01.2003-31.12.2004 süreli Toplu İş Sözleşmelerindeki fazla çalışmanın tamamı ile fazla çalışma ücretinin hesaplanmasına ilişkin maddelerin daha sonra yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi hükmüne aykırı olduğu bu nedenle toplu iş sözleşmelerinin ilgili hükümlerinin geçersizliğinin tespitine karar verilmesini istemiştir. Dosyada mevcut 01.01.2003-31.12.2004 yürürlük süreli Toplu İş Sözleşmesi’nin 4857 sayılı İş Yasası’nın yürürlük tarihi olan 10.06.2003 tarihinden önce bağıtlandığı anlaşılmaktadır. Anılan Sözleşme’nin 65. maddesinde yer alan “…sözleşmenin kanun ve içtihatlara aykırı olamayacağı...” şeklindeki hükmün sözleşmenin bağıtlandığı tarihte yürürlükte bulunan kanun ve içtihatları kapsadığı görülmektedir. Gerçekten daha sonra yürürlüğe girecek yasa hükümlerinin bilinmesi mümkün olmadığından 4857 sayılı Yasa hükümlerinin değerlendirilmesi olanaksızdır. Bu nedenle davacı isteklerinin imzalandığı tarihte mevcut yasaya uygun olan sözleşme hükümlerinin yeni Yasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptaline karar vermek hukuken mümkün değildir” (1).



II- “FAZLA ÇALIŞMA” KAVRAMI

Fazla çalışmaya ilişkin hükümler; İş Kanunu md. 41-43’de, Deniz İş Kanunu md. 28’de, Basın İş Kanunu Ek md. 1’de yer almıştır. Ayrıca, İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği (2) de çıkartılmıştır.

Çalışanların “mesaî yapmak” dedikleri “fazla çalışma”, haftalık 45 saati aşan çalışmalara İş Kanunu’nda verilen isimdir (İş Kanunu md. 41/I). Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir (İş Kanunu md. 41/II).

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. 63. madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz (İş Kanunu md. 41/I).

Çalışma süresi ile ilgili İş Kanunu md. 63/II’de “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.” denilmektedir.

63 ve 41. maddelerdeki düzenlemeye göre; bazı haftalarda 45 saatin üstünde çalışılmasına rağmen, denkleştirme esasının uygulanması nedeniyle, fazla çalışma ücreti ödenmeyecektir. Kanımızca, fazla çalışma ücretinin ödenmemesi, bu çalışmayı karşılıksız çalışmaya dönüştürmektedir. Anayasamız karşılıksız çalışmayı, yani angaryayı yasaklamıştır (md. 1.

Çalışma, kişinin serbest iradesiyle yüklendiği bir faaliyettir. Diğer bir ifadeyle, serbest iradeyle üstlenilen bir yüktür. Bu yükün kişiye zorla kabul ettirilmesi, kendi iradesi dışında bir faaliyette bulunmaya mecbur kılınması, hem kişi hürriyetiyle bağdaşmayan bir husustur; hem de bu duruma sokulan kişi için bir eziyet teşkil eder.

Anayasa Mahkemesi’nin 21.10.1963 tarih ve E. 1963/172, K. 1963/224 sayılı Kararı ile de; günlük normal iş saatleri dışında ve mecburi olarak çalıştırıldığı halde işçiye fazla çalıştırıldığı ilk saat için herhangi bir ücret verilmemesine neden olan İş Kanunu madde 38/1 hükmünü, angarya niteliğinde olduğunu saptayarak iptal etmiştir.

41. maddenin birinci fıkrasında yer alan ve haftalık çalışma saatlerini çalışılan günlere eşit bölme ilkesini fiilen ortadan kaldıran bu düzenleme, işçilerin sosyal ve aile yaşantılarını, çalışma saatlerinin belirsizliği ve günde 11 saate kadar çalıştırılmaları nedeniyle ortadan kaldıracaktır.

Günde 11 saatlik bir çalışma temposu, yüzyılın başında yasaklanan bir çalışma biçimidir ve Anayasa’nın 50. maddesiyle güvence altına alınan “dinlenmek çalışanların hakkıdır” ilkesine de aykırıdır.



III- “FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA” KAVRAMI

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar “fazla çalışma” değil “fazla sürelerle çalışma” sayılmıştır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 25 yükseltilmesiyle ödenir. Bu hükümle, yapılan fazla çalışmanın niteliğinde bir değişiklik olmamasına rağmen, ücrette farklılaşma yapılarak, adeta sözleşmelerle belirlenecek haftalık çalışma süresinin, 45 saatin altında olmaması dayatılmaktadır. Bu dayatma, sözleşme yapma özgürlüğü açısından Anayasa’nın 48 ve 53. maddelerine aykırılık oluşturduğu gibi, serbest toplu pazarlık sistemine de dolaylı bir müdahale anlamına gelmektedir.



IV- FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ VEYA SERBEST ZAMAN

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir (İş Kanunu md. 41/II).

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak (İş Kanunu md. 41/IV). İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşverenler işçileri iş olduğunda, fazla çalışma ücreti ödemeden, günde 11 saate kadar çalıştırabilecekler; buna karşılık, iş olmadığı zaman “git evde dinlen” diyebileceklerdir.

Bu düzenlemelerin güçsüzleri güçlüler karşısında koruyamayacağı, sosyal adaleti ve dengeli bir gelir dağılımını ve Anayasa’nın 5. maddesinde Devlete verilen görevlerin yerine getirilmesini sağlayamayacağı; sosyal devlet ilkesine dolayısı ile Anayasa’nın 2 ve 5. maddelerine aykırı düşeceği açıktır.

Deniz İş Kanunu % 25 (md. 28/II), Basın İş Kanunu % 50 zamlı ücreti öngörmüştür. Gazeteci saat 24:00’den sonra % 100 zamlı fazla çalışma ücreti alacaktır (Ek md. 1/IV, V).

Ödenmemiş fazla çalışma ücretleri, son ücret üzerinden değil, ait oldukları dönemlerin ücretleri üzerinden hesaplanmaktadır (3). Fazla çalışma yapıldığını ispat yükü, bunu ileri süren işçiye aittir. İşçi, ücret bordrosunda fazla çalışma sütununun boş olması halinde, her türlü delille iddiasını ispatlayabilir. Ancak, ihtirazî kayıt ileri sürmeden ücret bordrosunu imzalayan işçi, fazla çalışma ücretini almadığını veya eksik aldığını ileri süremez. Ücret bordrolarında fazla çalışma ya da genel tatil ücreti tahakkuku yapılmış ve ihtirazı kayıt konulmaksızın işçi tarafından imzalanmış ise bu miktarın üzerinde çalışma yapıldığının tanıkla ispatı mümkün değildir (4).

Yargıtay’a göre, bir insanın çalıştığı her iş günü fazla mesai yapması ve tüm hafta tatillerinde çalıştığının kabulü hayatın olağan akışına uymaz. Gerçekten bir insanın hastalık, mazeret, izin ve benzeri nedenlerle zaman zaman fazla çalışma yapmaması ve hafta tatilinde çalışmaması ihtimali her zaman mevcuttur. Bu nedenle mahkemece, fazla çalışma ve hafta tatili alacaklarından bir indirim yapılarak sonuca gidilmesi gerekir (5).



V- FAZLA ÇALIŞMA ÇEŞİTLERİ

A- OLAĞAN SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA

Üretimin arttırılması amacıyla yapılan ve uygulamada en çok görülen fazla çalışma türü, öğretide “normal (veya olağan) fazla çalışma” olarak adlandırılan fazla çalışmadır (İş Kanunu md. 41). Şartları şunlardır:

1- Fazla çalışmaya işveren karar verir. Yeni İş Kanunu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü’nden bu konuda izin alınması gereğine yer vermemiştir. İşverenin talimatı veya bilgisi olmaksızın, işçinin kendiliğinden fazla çalışma yapması, fazla çalışma ücretine hak kazandırmaz (6).

2- Fazla çalışma yapılmadan önce işçinin onayının da alınması gerekir (İş Kanunu md. 41/VII). Bu onayın, her fazla çalışmadan önce işçiye sorulmak suretiyle alınabileceği gibi, uygulamada daha çok görüldüğü üzere, iş sözleşmelerine veya toplu iş sözleşmesine konulacak hükümle önceden alınması da mümkündür. Böyle bir hükümle işçi, işverenden fazla çalışma talebi geldiğinde kabul edeceğini peşinen bildirmiş olur. Haklı mazereti olmaksızın buna aykırı davranan işçi, işverence tazminatsız ve derhâl işten çıkartılabilir (İş Kanunu md. 25/II-h).

Olağan sebeplerle yapılan fazla çalışmaların toplamı, bir yılda 270 saatten fazla olamaz (İş Kanunu md. 41/VIII). Fazla çalışma süresinin hesaplanmasında, yarım saatten az süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır (Fazla Çalışma T. md. 2/I).

Fazla çalışmaya ilişkin kurallara aykırılık idarî para cezasını gerektirmekle birlikte, işçinin fazla çalışma ücreti, kurallara aykırı davranılmış olsa bile tam olarak ödenecektir.

B- ZORUNLU SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA

İşyerinde meydana gelen bir arızanın giderilmesi, bir arıza ihtimalinin bulunması yahut üretim araçları için hemen yapılması gereken işlerin veya zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması durumunda, bununla ilgili işçiler zorunlu olarak fazla çalışma yapmak zorundadırlar (İş Kanunu md. 42).

Zorunlu fazla çalışma yapması beklenen işçiler, haklı bir gerekçeleri olmadan çalışmaktan kaçınırlarsa, işveren iş sözleşmesini tazminatsız olarak derhal feshetme hakkına sahip olur (İş Kanunu 25/II). Zira bu davranış sadakat borcuna aykırılık teşkil eder. İşveren, ayrıca uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.

Örnek: Günlük çalışma süresinin bitmek üzere olduğu bir anda, işyerinde yangın çıksa veya bir buhar kazanında arıza ortaya çıkıp patlama tehlikesi söz konusu olsa, müdahale etmesi beklenen işçiler derhal gereğini yapacak ve işvereni haberdar edeceklerdir. Günlük çalışma süresi bitti diye, işi bırakıp gidemezler. Buna karşılık, işyerinin muhasebesinde çalışan ve böyle bir olay karşısında kendisinden beklenebilecek bir iş bulunmayan işçinin fazla çalışma yapması söz konusu olmaz.

Zorunlu fazla çalışmanın süresi sınırlanmamış, “işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak kaydıyla” (İş Kanunu md. 36/I) zorunlu fazla çalışma yapılacağından söz edilmiştir. Kanun, fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesini öngörmüştür. Posta değişiminde işçiler sürekli olarak en az 11 saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz (İş Kanunu md. 69/VIII; Postalar Halinde Çalışma Yön. md. 9) hükmünden yola çıkarak, işçiye 11 saat dinlenme imkân verecek şekilde çalışmanın sınırlanması gerektiği kabul edilmelidir. Yani, günlük çalışma süresi (24-11=) nihayet 13 saat olabilecektir.

Zorunlu fazla çalışma konusunda İş Kanunu’nun 41. maddesinin 1, 2 ve 3. fıkralarının hükümleri uygulanır (İş Kanunu md. 42/II). Yani denkleştirme yapılarak hiç ücret ödenmemesi veya % 50 zamlı ücret veya serbest zaman verilmesi söz konusu olacaktır.

C- OLAĞANÜSTÜ SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA

Seferberlik sırasında ülke savunmasının ihtiyaçlarını karşılayan işyerlerinde Bakanlar Kurulu kararıyla fazla çalışma yapılabilir (İş Kanunu md. 43).

Bunun dışında Olağanüstü Hâl Kanunu, doğal âfet ve tehlikeli salgın hastalıklar yüzünden ilân edilen olağanüstü hallerde (md. 8/IV), ağır ekonomik bunalıma bağlı olağanüstü durumlarda (md. 10/I) ve diğer bazı kanunlar, olağanüstü sebeplerle fazla çalışma yapılabilmesini mümkün kılmaktadır.

İşçinin rızası aranmaz. Olağanüstü fazla çalışma konusunda İş Kanunu’nun 41. maddesinin 1, 2 ve 3. fıkraları hükümleri uygulanır (İş Kanunu md. 43/II). Yani denkleştirme yapılarak hiç ücret ödenmemesi veya % 50 zamlı ücret veya serbest zaman verilmesi söz konusu olacaktır.

Fazla çalışma kararında Bakanlar Kurulu, günlük çalışma süresini, işçinin dayanabileceği en uzun süreye çıkartabilir. İşçinin iki çalışma süresi arasında en az 11 saat dinlendirilmesi gerektiğine göre çalışma süresi en fazla 13 saate kadar uzatılabilecektir.

D- HAZIRLIK VE TEMİZLİK İŞLERİ SEBEBİYLE FAZLA ÇALIŞMA

İşyerinde asıl işe başlamadan önce yapılması gereken, makinelerin açılması, hammaddelerin taşınması gibi hazırlık işleri, iş bittikten sonra yapılması gereken ortalığı toplama ve temizlik gibi işler vardır. Bu tür işler, sadece bu işleri yapmak üzere istihdam edilmiş işçilere yaptırılabileceği gibi, uygulamada daha çok görüldüğü üzere, asıl işte çalışan işçilere nöbetleşe (dönüşümlü olarak da yaptırılabilir. Asıl işi yapan işçiler “hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri” olarak anılan bu işleri de yapıyorlarsa, günlük çalışma süresinin aşılması, yani fazla çalışma ortaya çıkacaktır.

İş Kanunu md. 70, bu konuyu düzenlemiş ve bu konudaki düzenlemeyi Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği’ne bırakmıştır.

Bu tür işlerde çalıştırılacak işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre 3 kişi ile 10 kişi arasında değişir. Toplam işçi sayısı 100’den fazlaysa, işçilerin % 10’unu aşamaz (Yön. md. 6). Bu işleri yapanlar, günlük çalışma süresine ek olarak en fazla iki saat çalıştırılabilirler (Yön. md. 5). Saat ücretleri % 50 zamlı olarak ödenir (Yön. md.15).



VI- FAZLA ÇALIŞMANIN YASAKLANDIĞI İŞLER VE KİŞİLER

1- Sağlık kuralları bakımından günde en çok 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde fazla çalışma yapılamaz (İş Kanunu md. 41/VI; Sağlık Kuralları…Yön. md.7),

2- Gece çalışmalarında olağan fazla çalışma yapılamaz (İş K. md. 41/VI), Kadın işçilere ne sebeple olursa olsun, gece döneminde fazla çalışma yaptırılamaz (Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yön. md. 5),

3- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz (Fazla Çalışma Yön. md.8/d),

4- 18 yaşından küçük olanlar fazla çalışma yapamaz (Fazla Çalışma Yön. md. 8/a),

5- İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler (Fazla Çalışma Yön. md. 8/b) fazla çalışma yapamaz.

6- İş Kanunu’nun 88. maddesinde öngörülen Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’te belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler fazla çalışma yapamaz (Fazla Çalışma Yön. md. 8/c).



VII- SONUÇ

63 ve 41. maddelerdeki düzenlemeye göre; bazı haftalarda 45 saatin üstünde çalışılmasına rağmen, denkleştirme esasının uygulanması nedeniyle, fazla çalışma ücreti ödenmeyecektir. Fazla çalışma ücretinin ödenmemesi, bu çalışmayı karşılıksız çalışmaya dönüştürmektedir. Anayasamız karşılıksız çalışmayı, yani angaryayı yasaklamıştır (md. 1.

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma karşılığında para yerine “serbest zaman” vererek ödeşmeyi de mümkün kılan bu düzenlemeler, işçinin fazla çalışarak evine götüreceği bir dilim fazla ekmeğe göz diken düzenlemelerdir. Bu hükümlerden korunmanın tek yolu ise, sendikalaşmak ve toplu iş sözleşmesi düzenini kurabilmekten geçmektedir.




--------------------------------------------------------------------------------

KAYNAKLAR

(1) Yrg. 9. HD.’nin, 22.09.2004 tarih ve E. 2004/24180, K. 2004/19649 sayılı Kararı (Bkz. Müjdat ŞAKAR, Gerekçeli ve İçtihatlı İş Kanunu Yorumu, 2. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2006, s. 426

(2) 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3) Yrg. 9. HD.’nin, 16.03.1999 tarih ve E. 3265, K. 5424 sayılı Kararı (İşveren Dergisi, Mayıs 1999, s. 16).

(4) Yrg. 9. HD.’nin, 04.05.2004 tarih ve E. 2004/3141, K. 2004/10519 sayılı Kararı (Bkz. ŞAKAR, age, s. 425).

(5) Yrg. 9. HD.’nin, 25.03.2004 tarih ve E. 2003/16762, K. 2004/6039 sayılı Kararı (Bkz. ŞAKAR, age, s. 423).

(6) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun, 29.12.1973 tarih ve E. 9, K. 1229 sayılı Kararı (Mustafa ÇENBERCİ, İş Kanunu Şerhi, 6. Baskı, Ankara 1986, s. 575 vd.).


NOT: Bu makale "YAKLAŞIM DERGİSİ'NİN ARALIK 2006, 168. " sayısından iktibas edilmiştir.

audio-video business are in the middle of a host of home business presentations, cinema and sporting events, and functions such as receptions and wedding arrangements. in summary, any circumstance which generally requests sound, light or yet still or flowing visuals is a candidate as for audio graphic vendors. you could truly partake in audio picture choose, while due to sorts of rare incidents, it feels right to add golf professionals in audio cosmetic servicing,

in case you feel exceptional, you could potentially arranged the human brain in terrible threats if you continue an additional trauma recently has recently live through time to the first. take a moment on top of that snooze, following consult with an acquaintance or loved to consume a person a health care professional because of review. it is really usually that your physician would suggest that you downtime concerning 24 many, getting the patient verify you routinely to check personal recognition.

all this was not including the toughest news bulletins of the night time. not even in close proximity to. Pollock, motive for getting Arizona's most useful player over the past month, would certainly forget extended time frame immediately after ceasing her poker hand when moving having a pitch in the eighth inning within Diamondbacks' 5 0 management for your Cincinnati reds sunday nights,