Forum

EŞ VE ÇOCUKLARA YAPILAN ÜCRET ÖDEMELERİNİN, VERGİ MEVZUATI VE SSK KARŞISINDAKİ DURUMU İLE MUHASEBE KAYITLARI

Yazar: S.HüseyinTOKAY (*)
Yaklaşım Dergisi / Temmuz 2005 / Sayı: 151

I- GİRİŞ
Bazı ticari, zirai ve serbest meslek kazanç sahibi mükellefler, eş ve çocuklarını işletmelerinde çalıştırmakta, bu çalışma karşılığında bazıları ücret ödemekte, bazıları ise ücret ödememektedir.
Bu makalede, söz konusu mükelleflerin işletmelerinde çalıştırdıkları eş ve çocuklarına ücret ödemeleri veya ödememeleri halinin, vergi ve SSK mevzuatı karşısındaki durumu açıklanmaya çalışılacaktır.
II- İŞLETME SAHİBİNİN EŞ VE ÇO¬CUKLARINA ÖDEDİĞİ ÜCRETLERİN GİDER KAYDI
A- TİCARİ KAZANÇ MÜKELLEFLERİ YÖNÜNDEN
Gelir Vergisi Kanunu (GVK)’nun 41. maddesinin birinci fıkrasının 2 numaralı bendinde, “Teşebbüs sahibinin kendisine, eşine, küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar...”ın ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilemeyeceği hükmü yer almaktadır.
Bu hükme göre, ticari kazanç mükelleflerinin, işletmesinde çalışan eş veya küçük çocuklarına yapmış olduğu ödemeler, ücret olarak vergilendirilecek, ancak ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi mümkün olmayacaktır.
GVK’nın 41. maddesinin birinci fıkrasının 2 numaralı bendinde “teşebbüs sahibi” ve “eşi” ibareleri aynen kullanılmış, “çocuk” ibaresi yerine ise “küçük çocuk” ibaresi kullanılmıştır.
41. maddenin 2 numaralı bendinde, 1 numaralı bendinden farklı olarak kullanılan “küçük çocuk” ibaresi, 18 yaşının geçmemiş olanları ifade etmekte olup, tahsillerine devam etseler de bu yaşı geçenler küçük çocuk sayılmazlar.
Buna göre de, 18 yaşından büyük çocuklara ödenen ücretler, aylıklar, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilebilir (1).
B- ZİRAİ KAZANÇ MÜKEL¬LEFLERİ YÖNÜNDEN
GVK’nın zirai kazancın tespitinde “Hasılattan İndirilemeyecek Giderler” başlıklı 58. maddesinde, “41. maddede yazılı giderler hasılattan indirilemez...” hükmü yer almıştır.
Bu hükme göre, ticari kazanç mükel¬leflerinde olduğu gibi zirai kazanç mükelleflerinin de, işletmeden eşine veya küçük çocuğuna ödediği ücretlerin, zirai kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi mümkün değildir. Ancak, 18 yaşından büyük çocuklara ödenen ücretler, aylıklar, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar zirai kazancın tespitinde gider olarak indirilebilir.
C- SERBEST MESLEK KAZANÇ MÜKELLEFLERİ YÖNÜNDEN
Yukarıda yapılan açıklamalardan da görüleceği üzere, GVK’da ticari kazanç mükel¬lefleri ile zirai kazanç mükelleflerinin işletmeden eşine veya çocuklarına ödediği ücretlerin ticari ve zirai kazancın tespitinde gider olarak indirilemeye¬ceğine ilişkin hükümler mevcuttur.
Ancak, GVK’nın 68. maddesinde, ser¬best meslek kazanç mükelleflerinin işletmeden eşine veya küçük çocuğuna ödediği ücretlerin, serbest meslek ka¬zancının tespitinde gider olarak indi¬rilemeyeceğine ilişkin hüküm bulun¬mamaktadır.
Bu nedenle, serbest meslek kazanç mükelleflerinin, serbest meslek faaliyeti nedeniyle yanında çalıştırdığı eşi veya çocuklarına ödeyeceği ücretlerin, mesleki kazancın tespitinde gider olarak indir¬mesi mümkün bulunmaktadır (2).
III- İŞLETME SAHİBİNİN EŞ VE ÇO¬CUKLARINA YAPTIĞI ÜCRET ÖDEME¬SİNDE VERGİ TEVKİFATI
GVK’nın 61. maddesinde ücretin tanımı yapılmış, aynı Kanun’un 94. maddesinde ise, nakden veya hesaben yaptıkları ücret öde¬melerinden vergi tevkifatı yapmak zorunda olan vergi sorumluları (işverenler) belirtilmiştir.
Aynı Kanun’un 96. maddesinin birinci fıkrasında, “Vergi tevkifatı, 94. madde kapsamına giren nakden veya hesaben yapılan ödemelere uygulanır. Bu madde de geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkif atına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahip¬lerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlemleri ifade eder.” hükmü yer al¬mıştır.
Buna göre, işletme sahibinin eş ve çocuklarına yapmış olduğu ücret ödemeleri üzerinden, GVK’nın 103. maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesine göre gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.
İşletme sahibinin eş ve çocuklarına ücret ödemesi yapmaması durumunda ise, gelir vergisi tevkifatı yapılmayacaktır (3).
Ancak, eş veya çocuğunu işyerinde çalıştıran mükellef, eğer eş veya çocuğunu SSK’ya kaydettirmiş ve primlerini de söz konusu Kurum’a yatırmışsa, ücret ödememiş olsa dahi, vergileme yönünden ücret ödemiş kabul edilir. Buna göre de vergi tevkifatı yapma zorunluluğu doğar (4).
IV- İŞLETME SAHİBİNİN ÇALIŞTIRDIĞI EŞ VE ÇO¬CUKLARININ SSK KARŞISINDAKİ DURUMU
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu (SSK)’nun 2. maddesinin birinci fıkrasında, bir hizmet akdine dayanarak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanların sigortalı sayılacağı; 3. maddesinin I/B bendinde, işverenin ücretsiz çalışan eşinin sigortalı sayılmayacağı; 79. maddesinde, işverenlerin bir ay içinde çalıştırdığı sigortalının sigorta primleri ve destek primi hesabına esas tutulan kazançlar toplamı ve prim ödeme gün sayıları ile bu primlerini gösteren ve örneği yönetmelikte belirtilen asıl ve ek belgeleri ait olduğu ayı veya dönemi takip eden ayın sonuna kadar Kurum’a verecekleri; 80. maddesinde de, işverenlerin bir ay içinde çalış¬tırdığı sigortalıların primlerine esas tutulacak kazançlar toplamı üzerinden, bu Kanun gereğince hesaplanacak prim tutarlarını ücretlerinden kesmeye ve kendisine ait prim tutarlarını da bu miktara ekleyerek en geç ertesi ayın sonuna kadar Kurum’a ödemeye mecbur oldukları belirtilmiştir.
Buna göre, 506 sayılı SSK açısından;
- İşyerinde çalıştırdığı eş veya çocuklarına ücret ödeyen işverenlerin, eş veya çocuklarını SSK’ya kaydettirmeleri, prim belgelerini Kurum’a vermeleri ve prim tutarlarını da kuruma ödemeleri gerekmekte,
- Ücret ödememeleri halinde ise sigortalı sayılmayacaklarından, SSK’ya kaydettirmelerine ve sigorta primi ödemelerine gerek bulunmamaktadır.
V- EŞ VE ÇOCUKLAR ADINA ÖDENEN SOSYAL SİGORTA PRİMLERİ İŞVEREN HİSSELE¬RİNİN GİDER OLARAK İNDİRİLMESİ
Sosyal sigorta primleri işveren hisse¬lerinin, ücrete bağlı bir gider kalemi olması ve ücretin ticari ve zirai kazancın tes-pitinde gider yazılamaması nedeniyle, eş ve çocuklar adına ödenen sosyal sigorta primlerinin işveren his¬selerinin de, ticari ve zirai kazancın tes¬pitinde gider olarak dikkate alınması mümkün olmayacaktır (5).
Ancak, serbest meslek sahiplerince ödenen ücretlerin, serbest meslek kazancından indirilmesinin mümkün olması nedeniyle, serbest meslek erbabı tarafından ödenen sigorta primi işveren hisselerinin, mesleki kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün olabilecektir.
VI- UYGULAMA ÖRNEĞİ
Elektrik malzemeleri ticaretiyle uğraşan Bay (A), bilanço usulünde defter tutmaktadır. Eşini ücretli olarak yanında çalıştırmaktadır. Bay (A), eşine ücret olarak, 488,70 YTL asgari ücret ödemektedir.
Bu durumda, eşe ödenen ücret üzerinden vergi ve sigorta primi hesaplanması, yapılan vergi, sigorta primi ve işsizlik sigortası primi kesintileri ile işveren hisselerinin ilgili kurumlara ödenmesi gerekmektedir. Ancak, yukarıda anla¬tılan gerekçelerle eşe ödenen ücret ve sigorta primleri işveren hisseleri, ticari kazancın tespitinde gider olarak kabul edilmeyecektir.
Ücret ödemesine ait mu¬hasebe kaydı yapılırken brüt ücret ve sigorta primi işveren hissesi hesap döneminde gider hesaplarına kaydedilerek, hesap dö¬nemi sonunda işletme sahibinin cari he¬sabına aktarılabilir veya ilgili olduğu ayda gider hesabı yerine direkt işletme sahibinin cari hesabına borç kaydedilebilir.
Ücretin, Gider Hesabına Kaydedilmesi Durumuna İlişkin Muhasebe Kaydı
---------------------------------- / ------------------------------------
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 593,77
770.01 İşçi Ücret Giderleri 593,77
770.01.01 Brüt Ücret 488,70
770.01.02 Sigorta Primi İşveren Payı 95,30
770.01.03 İşsizlik Sigortası İşvn. Payı 9,77
335 PERSONELE BORÇLAR 350,15
335.01 Ücretler 350,15
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 65,24
360.01 Ücret Gelir Vergisi 62,31
360.02 Ücret Damga Vergisi 2,93
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVL. KESİNTİL. 178,38
361.01 Ödenecek SSK Primleri 163,72
361.02 Ödenecek İşsizl. Sig. Priml. 14,66
Eşe ödenen ücretin kaydı
---------------------------------- / ------------------------------------
900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 593,77
990.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 593,77
991 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR 593,77
991.01 Kan. Kab. Edilm. Gid. Karşılıkları 593,77
Eşe ödenen ücretin kanunen kabul edilmeyen gider kaydı
---------------------------------- / ------------------------------------